از وسوسه های شیطانی به خدا پناه می بریم
از پیشداوریهای نادرست و گمان های ناروا به او پناه می بریم
«یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیراً من الظن انّ بعض الظنّ اثم»
ای کسانی که ایمان آورده‌اید از گمانهای بد بسیار بپرهیزید؛ بعضی از گمان‌ها گناه است» (سوره‌ی حجرات، آیه‌ی 12)
مگر آدمی می تواند به آسانی از قالبهای خودساخته و پیله های گرداگرد ذهن بافته یا گمانهای بی پایه و اساس رها شود؟ سرعت انتقال بالا و آمادگی فراگیری با ذهنی باز و بلندپرواز زمانی امکانپذیر است که خودمان قید و بندهای دست و پاگیر و غیرضروری را از دست و پای ذهنمان بازکنیم. به زبان دیگر از حالت "شرطی شدن" یا "شرطی بودن" برون آییم و از تعمیم دادن پیاپی و کلی گویی و مانند آنها پرهیز کنیم. مشاهدات و آزمایشها و تجربه های نسلهای مختلف با هم فرق دارند. اگر به اصالت تجربه شخصی اهمیتی نمی دهیم برای پندارها و فرضیه های پیشکی و قالبهای ذهنی خودمان هم زیاد اصالت قائل نشویم.
درست است که آدم عاقل از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود، اما هر رشته سیاه و سفیدی هم مار گزنده نیست، هرچه گرد است لزوماً گردو نیست و عقل مردم هم نباید تنها به چشم شان باشد.
مطلب زیر به برخی جنبه های ناخواسته پیش داوری اشاره دارد:
_______________________________
پیش داوری و پیامدهای روانی آن
پیش داوری، قضاوت زودهنگام ذهنی یا عاطفی نسبت به یک موضوع یا یک فرد است که معمولاً قبل از جمع آوری کامل و بررسی دقیق اطلاعات از آن زمینه پدید می آید. در واقع پیش داوری براساس منطق و واقعیت نیست بلکه براساس هوس ها و فرضیه هایی است که شخص در ذهن خود دارد. این موضوع باعث بروز مشکلاتی بویژه در ارتباط با دیگران خواهد شد. یکی از مشکلاتی که افراد (به عنوان مثال زوجین) در ارتباط با یکدیگر تجربه می کنند همین قضاوت های ذهنی است. در بسیاری از موارد افراد تلاش می کنند قبل از اینکه سخنان فرد مقابل تمام شود جواب ها و پاسخ هایی را در ذهن آماده کنند که این موضوع یک پاسخ ارتباطی بزرگ محسوب می شود. اگر پیش داوری نوعی نگرش باشد و تبدیل به یک عادت ذهنی شود بدیهی است که رفتار فرد همراه با تحقیر، همدلی پایین و عدم درک دنیای ذهنی فرد مقابل خواهد بود.
بخش عمده ای از پیش داوری ها به صورت ناآگاهانه انجام می شود و در فرضیات قالبی روزمره در مورد سایرین نمود پیدا می کند. این تعمیم ها رفتار ما را تحت تأثیر قرار می دهند و موجب می شوند که در مورد بخش های مختلف اجتماع تبعیض قائل شویم و نتوانیم ارتباط مؤثر و مفید با آنان برقرار کنیم. ما غالباً حقایق را به غلط تفسیر می کنیم که نه تنها به دلیل بدبینی یا تنفر بلکه گاهی به این دلیل که در اغلب موارد این کار آسانتر و در دسترس تر از درک تفاوت ها و توجه برای کسب اطلاعات کامل در آن زمینه است.
در ابتدا ممکن است فکر کنیم که « زنان عاطفی تر از مردان اند» یا به هیچ مرد و زنی نمی توان اعتماد کرد و یا قوم خاصی را ساده لوح یا خسیس فرض کنیم. این فرض ها و بیانات مبتنی بر پیش داوری و اطلاعات ناقص است و باعث درک غیر واقع بینانه از موقعیت و تصمیم گیری نادرست خواهد شد.
جهان اطراف ما مجموعه ای بسیار پیچیده است و لذا یک راه آسان برای معنا دادن به آن، قرار دادن اشیاء و افراد در قالب های از پیش تعیین شده است. در واقع ما به جای تلاش برای ادراک واقعی از موقعیت و درک درست از دیگران و سخنان آنها، سعی در قضاوت داریم و این کار سبب دور شدن از یکدیگر و فاصله عاطفی و احساسی خواهد بود.
پیامدهای پرهیز از پیش داوری افزایش سازگاری
کسانی که از قضاوت های ذهنی پرهیز می کنند از نظر هیجانی و ذهنی دارای انعطاف بیشتری هستند و این افراد در مواجهه با موقعیت های مختلف می توانند سازگاری بیشتری داشته باشند. تصمیم گیری درست و اتخاذ تصمیم مناسب، مستلزم اطلاعات درست و درک واقع بینانه از موقعیت و سخنان فرد مقابل است. پرهیز از پیش داوری باعث می شود با درک درست از موقعیت ها واکنش مناسب و تصمیم مناسبی را اتخاذ نماییم. افرادی که قضاوت های کمی دارند، از بهداشت روانی سلامت تر و آرامش فکری بیشتری در زندگی برخوردار هستند. این افراد دارای نظم و آرامش فکری هستند در حالی که قضاوت های گسترده در مورد دیگران یک سم مهلک برای ذهن محسوب می شود و آرامش فرد را به مخاطره می اندازد.
عاقبت اندیشی، تقویت روحیه مثبت گرایی و تفکر مثبت داشتن از زندگی یکی از ضروریات و پایه های اساسی حفظ بهداشت روانی است. افرادی که پیش داوری های مختلفی در مورد دیگران و موقعیت ها دارند چون از تفکرات قالبی استفاده می کنند و غالباً همراه با نگرش های منفی است باعث می شود تا روحیه بدبینی و تفکر منفی بوجود آید که تفکر منفی بهداشت روانی فرد را به خطر انداخته و رفتارهای هوشمندانه را تضعیف می کند. هوش هیجانی بالاتر تحقیقات و پژوهش ها نشان دهنده این موضوع است که افراد دارای هوش هیجانی بالا افرادی مثبت اندیش، انعطاف پذیر، مسئولیت پذیر و دارای قدرت همدلی بالا هستند، به این معنی که این افراد می توانند دیدگاه و سخنان فرد مقابل را به طور واقع بینانه ای درک کنند و در ارتباط اجتماعی قوی تر عمل کنند.
روابط اجتماعی بهتر افرادی که در شرایط دشوار و نامناسب می توانند رابطه خود را با همسر یا دوستان حفظ کنند به این دلیل است که آنها در مجموع افراد مقابل را مثبت ارزیابی می کنند. رمز موفقیت در ارتباطات اجتماعی این است که بدون پیش داوری سعی در تقویت و تحکیم نگرش مثبت نسبت به سایرین کنیم و این نوع طرز تلقی باعث توسعه روابط اجتماعی خواهد شد. عزت نفس سالم تر اینکه فرد چه احساسی در مورد خودش دارد و در مقابل ناکامی ها و شکست ها چه احساس و ارزیابی عاطفی در مورد خودش خواهد داشت به الگوهای فکری وابسته است. اگر شخصی عادت به پیش داوری در مورد دیگران داشته باشد معمولاً در مورد خویشتن نیز همین رفتار را خواهد داشت. به عنوان مثال افرادی قبل از انجام کاری در ذهن خودشان، خود را شکست خورده تلقی می کنند و با جملاتی از قبیل« من نمی توانم» « من شکست خواهم خورد» و ... در مورد خود پیش داوری های منفی دارند در حالیکه افراد با عزت نفس بالا از پیش داوری و خود سرزنشی در موقعیت های مختلف پرهیز می کنند.
به طور کلی هریک از ما برای حفظ آرامش خویش و تصمیم گیری بهتر باید با تعصب و پیش داوری
مقابله کنیم. این موضوع نیاز به تلاش و تمرین دارد تا بتوانیم الگوها و عادات ذهنی پایدار را که باعث شده اند ذهن ما همانند یک دادگاه سیار همواره در مورد رفتار و عملکرد دیگران قضاوت کند ضعیف و الگوها و عادات مثبتی را جایگزین نمائیم که منشاء پیشرفت، رشد و ارتباط مطلوب با دیگران باشد، به همین خاطر همواره تلاش کنید در موقعیت های مختلف بویژه در ارتباط با انسانها سؤالات زیر را درباره ارزش ها و نگرش های خود مطرح نمایید:
آیا این نگرش صحیح است؟
آیا به تمام حقایق آن دسترسی داریم؟
آیا در حال تعمیم دادن آن هستم؟
آیا به جای تمرکز بر کل سخنان فرد یا خود شخص بر یک مورد منفی تمرکز کرده ام؟
این طرز تفکر باعث ایجاد آرامش و تقویت روابط اجتماعی می شود؟
بررسی نگرش در ارزش ها با استفاده از سؤالات فوق، گام بلندی در جهت آگاهی از تعصبات و در نتیجه چالش با پیش داوری ها است.
منبع:جوانان امروز، شماره 2125