در ستایش خلاقیت و نوآوری

خلاقیت و نوآوری  

سیری تکاملی و پایان ناپذیر 

          هر گـلی نو که در جهــــان آیـد        ما به عشق اش هزار دستانیم 

              تنگ چشمان نظر به میوه کنند          ما تماشا کنان بستانیم

          تو به سیمای شخص می نگری     ما در آثار صـــنع حـیرانیــــــــــم

                                                                                         سعدی

فعالیت گسترده و پیوسته یک جرثقیل برج سازی و پیشرفت سریع اسکلت بتنی در یکی از پروژه های ساختمان سازی چند ساعتی ذهنم را به خود مشغول داشته است. راستی این جرثقیلها به اندازه چند نفر نیروی انسانی کار می کنند؟ یک مجموعه سازه فلزی گردان و چرخان در فضای 360 درجه بالای ساختمانهای مجاور، با یک سری قرقره و چرخ و زنجیر و اهرم و نیروی محرکه ... ترکیبی از همه ماشینهایی که در کتاب علوم مدرسه خوانده ایم. مجسم بفرمایید یک ابرانسان با قامت 100 متری و دستهای 50 متری که دستهایش توان برداشتن هزاران کیلوگرم بار و جابجایی سریع آنها در فضایی با شعاع یک تا 50 متر را دارد ... البته چنین موجود زنده بی قواره و لندهوری مورد نظر نیست و اندازه معمولی آدمها از لحاظ چابکی و چالاکی و کارآمدی و از هر لحاظ دیگر بهترین نمونه ای است که فعلاً سراغ داریم. بحث این است که ملاحظه انواع جرثقیلها، از جمله نمونه های مورد استفاده در ساختمان سازی و بندرگاهها، بسیار جالب و آموزنده است. اینکه این ماشینها چقدر در سرعت کارها یا کاهش زمان و هزینه اجرای پروژه ها مؤثرند مطلب مهمی است، اما فعلاً نکته دیگری ذهن مرا مشغول کرده، این که آدمهای نیم وجبی بردارند آسمان و ریسمان و قرقره و یک سری چرخ و زنجیر را با هم جفت و جور کنند و این سازه های صد متری پرتحرک را بسازند ...

همین ایده و توان ترکیب و تلفیق دهها ماشین دیگر و ساختن یک ماشین مرکب جدید با ابعاد و مقیاسهای کاملاً متفاوت ... یادآور استعدادها و توانایی های فوق العاده انسان است. وقتی می توان این همه سازه و خرت و پرت را سر هم کرد و چنین هیولای شاسی بلند دست از پا درازتر را بالای برجها مستقر ساخت و به اندازه صدها نیروی انسانی از آن کمک گرفت، پس هر کار پیچیده به ظاهر غیرممکن قابل انجام است. چند مثال دیگر از توانایی هایی فوق العاده انسان: 

اختراع "کانتینر" و کشتی کانتینربر به عنوان تحولی تاریخی در کشتیرانی و ترابری دریایی و ریلی و جاده ای و تجارت بین المللی: همان کانتینری که در کارخانه محل تولید بارگیری میشود از کارخانه مبدأ تا انبار مقصد بر روی کامیونها و قطارها و کشتیها قابل حمل است بدون آنکه نیازی به بارگیریها و پیاده سازیهای متعدد و انرژی بر و زمانبر باشد. 

ساختن هواپیماهای دورپرواز 800 نفره در حالی که معلق نگهداشتن یک لوله فلزی یک متری در هوا غیرممکن به نظر میرسد. 

ساختن کامپیوترهای پیشرفته با سرهم کردن یک سری قطعات الکترونیکی، و یا  

طراحی شبکه جهانی اینترنت با شبکه کردن هزاران کامپیوتر در سراسر کره زمین، که خدمات آنی پست الکترونیک یکی از نتایج آن است، ...  

علاوه بر ماشینها و دستگاه های پیشرفته فیزیکی سامانه های پیشرفته اجتماعی جلوه دیگری از توانایی های شگفت انسان اند. ایده بناکردن شرکتها و مؤسسات کوچک و بزرگ برای انجام کارها و پروژه های فراتر از توان فردی شکل زندگی و تمدن بشری را دگرگون کرده است. این که چند نفر مهندس در یک شرکت گرد هم می آیند تا محصولات تازه ای بسازند یا خدمات متفاوتی ارائه دهند، یا چند پزشک و پرستار در یک بیمارستان تشریک مساعی دارند تا دردهای مردم را سبک کنند ...  

هرچند برخی جنبه های ناخوشایند دیوان سالاری و بروکراسی سازمانهای بزرگ هم به ذهن می آیند، اما اصل بحث بر سر امکانات و توانایی های فوق العاده ای است که این مجموعه ها و سامانه های اجتماعی فراهم می آورند. مثلاً شرکتهای برق رسانی، آب رسانی و گازرسانی در شهرهای بزرگ، یا سامانه های ارتباطات و حمل و نقل و شبکه های بانکی و نظام پرداختها را در نظر بگیرید ... آیا بدون اینها زندگی به شکل مدرن امروزی قابل تصور است؟

این مثالها مرا به تعریف نوآوری و خلاقیت می برد، براستی نوآوری و خلاقیت یعنی چه؟ 

یک تعریف ساده این است که: خلاقیت پاسخی تازه، اصیل، کاربردی و مناسب به نیازها است ...  

تعریف زیر برگرفته از مقاله ای از "ویکی پدیا" است: خلاقیت نوعی مسأله‌گشایی است. تفکرِ خلاق فرآیندی است شامل حس کردن مسائل یا کاستی‌های موجود در اطلاعات، فرضیه‌سازی درباره حل مسائل و رفع کاستی‌ها، ارزیابی و آزمودن فرضیه‌ها، بازنگری و بازآزمایی آنها و سرانجام انتقال نتایج به دیگران. خلاقیت شامل تولید چیزی است که هم اصیل و هم ارزشمند باشد و نشأت گرفته از فرآیندهای خودآگاه و ناخودآگاه انسان است. تفکرات خلاق زمانی تولید می‌شود که شخص پیش‌فرض‌ها را کنار گذاشته و یک دیدگاه جدیدی را جستجو کند که دیگران به آن نپرداخته‌اند. خلاقیت نیاز به حضور همزمان چندین ویژگی‌ از قبیل هوش، پشتکار، غیرمتعارف بودن و توانایی تفکر به سبکی خاص دارد. خلاقیت غالباً همچون تصورات ذهنی خودانگیخته به وجود می‌آید.

 ----

* البته باید حواس مهندسان جمع باشد که این غول دست از پادرازتر پایدار و از هر لحاظ محکم باشد که سرنگون نشود

[ناتمــام ]